دماوند، سبلان، کلیمانجارو؛ آشنایی با معروف ترین کوه های آتشفشانی ایران و جهان

ایران دارای چندین کوه آتشفشانی مهم مانند دماوند، سبلان، سهند، تفتان و بزمان است که دماوند فعال محسوب می‌شود. از معروف‌ترین آتشفشان‌های جهان می‌توان به اوخوس دل سالادو، کلیمانجارو، البروس، اوریزابا، آتنا، مایون و کامرون اشاره کرد. فوران آتشفشان‌ها به دو شکل آرام و انفجاری رخ می‌دهد و به ترکیب مواد مذاب و فشار داخلی آن‌ها بستگی دارد.

جدول معرفی معروف ترین کوه های آتشفشانی

چگونگی پیدایش کوه های آتشفشان

پوسته زمین ابتدا به شکل کره گداخته ای بود که بعد از سالیان سال به پوسته سختی تبدیل شد این پوسته بر اثر عبور مواد مذاب درون آن سوراخ شده که سنگ های آتشفشانی زیادی به سطح پوسته رسیده این عمل تاکنون نیز ادامه دارد.

پدید آمدن کوه های آتشفشانی بر اثر فوران مواد مذاب و انباشه شدن آنها روی هم است وقتی که فشار گازها وسنگ های مذاب در هسته زمین بالا می رود و فوران اتفاق می افتد‌. فوران می تواند به دو شکل صورت گیرد: یا به آرامی بالا می آید یا بصورت انفجار پرتاب می شود. ایران دارای پنج آتشفشان دماوند، سبلان، سهند، تفتان و بزمان است که دماوند جزو آتشفشان فعال محسوب می شود.

سایت amnh.org درباره آتشفشانها نوشته:

Most of the world’s volcanoes are found around the edges of tectonic plates, both on land and in the oceans. On land, volcanoes form when one tectonic plate moves under another. Usually a thin, heavy oceanic plate subducts, or moves under, a thicker continental plate.

بیشتر آتشفشان‌های جهان در اطراف لبه‌های صفحات تکتونیکی قرار دارند، هم در خشکی و هم در اقیانوس‌ها. در خشکی، آتشفشان‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که یک صفحه تکتونیکی زیر صفحه دیگری حرکت کند. معمولاً یک صفحه اقیانوسی نازک و سنگین به زیر یک صفحه قاره‌ای ضخیم‌تر می‌رود.

معروف ترین کوه های آتشفشانی ایران

کوه آتشفشانی دماوند

دماوند یک آتشفشان خفته است از اینرو به ببر خفته نیز معروف است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد که درسال ۱۳۸۶ شاهد خروج دود و بخارهایی از قله بودیم که بنظر می رسید فعالیت آتشفشانی صورت گرفته است. دماوند کوهی در شمال ایران واقع در استان مازندران است که بلند ترین کوه ایران وغرب آسیا که بلندی آن به ۵۶۱۰ متر می رسد و بلند ترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است که برجستگی آن ۴۶۶۱ متر است. دماوند درپاره مرکزی رشته کوه البرز که در جنوب دریای مازندران که به رشته کوه مادر معروف است قرار دارد و سن این قله ۳۸۵۰ سال قدمت دارد.

برای یک صعود ایمن به معروف‌ترین کوه‌های آتشفشانی همچون دماوند، داشتن لباس کوهنوردی مناسب برای شرایط متغیر آب‌وهوایی ضروری است. علاوه بر آن، استفاده از یک کوله پشتی کوهنوردی جادار برای حمل تجهیزات و وسایل موردنیاز، تجربه‌ای راحت‌تر را فراهم می‌کند. در مسیرهای طولانی، یک تراول ماگ استنلی با قابلیت حفظ دمای نوشیدنی، همراهی ایده‌آل برای تأمین آب و نوشیدنی‌های گرم خواهد بود. همچنین، انتخاب یک کفش کوهنوردی استاندارد و مقاوم، ایمنی و راحتی شما را در مسیرهای سخت و ناهموار کوه‌های آتشفشانی تضمین می‌کند.

کوه آتشفشانی بزمان

بزمان یکی از کوه های آتشفشانی واقع در سیستان و بلوچستان است که با ارتفاع 3490 از سطح دریا دومین قله بلند این استان است. تاریخ دقیقی از فوران این کوه در دسترس نیست ولی فوران این کوه در چندین مرحله که اولین بار 4,6 میلیون سال پیش و اخرین فوران در 41000 سال پیش رخ داده و تاکنون این آتشفشان پر از بخار دی اکسید است. بزمان به جوان ترین کوه آتشفشانی معروف است.

سبلان با ارتفاع 4811 متر بلندی از سطح دریا سومین کوه بلند ایران به برجستگی 3,283 متر است که در شمال غرب کشور و در استان اردبیل قرار دارد. سبلان پس از دماوند وعلم کوه یکی از سومین قله های بسیار برجسته جهان است. سبلان یک کوه آتشفشانی نیمه فعال است و در بالای قله آن دریاچه سبلان قرار دارد که تنها دریاچه دهانه ای کشور و با ارتفاع  4784 متر مرتفع ترین دریاچه ایران و جهان بشمار می آید.

کوه آتشفشانی تفتان

این کوه آتشفشانی در جنوب شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان قرارگرفته و با ارتفاع 3941 متر از سطح دریا از بلند ترین کوه های جنوب شرقی ایران بشمار می آید‌. پیکره اصلی آن شامل دو کوه است که به وسیله بخش زین مانند و باریکی به هم متصل شده اند. باتوجه به سابقه فوران این آتشفشان در6950 سال پیش و عدم فعالیت مواد مذاب درحال حاضراین آتشفشان جزء آتشفشان های نیمه فعال محسوب می گردد. از سه دهانه این آتشفشان همواره بخار گوگرد خارج می شود و در ورودی حفره های آتشفشانی تخته های گوگرد خالص به وفور دیده می شود.

معروف ترین کوه های آتشفشانی جهان

اوخوس دل سالادو یا نوادو اخوس

واقع در مرز شیلی و آرژانتین، بلند ترین آتشفشان جهان می باشد. که به ارتفاع 6887 متر می رسد. اوخوس دل سالادو همچنین دومین قله مرتفع در رشته کوه های آند که به رشته کوه مادر معروف است، پس از کوه اکونکاگوا در آمریکای جنوبی بشمار می آید. جدید ترین فعالیت های فورانی آن در اصل در امتداد کافتی شمال_شمال شرقی به موازات قله مرکب کوه صورت گرفته و شامل شکل گیری جریان گدازه های ضخیم و چسبناک و تشکیل 12 دهانه انفجاری گنبد گدازه و مخروط کوچک بوده است

قله کلیمانجارو

قله کلیمانجارو با سه مخروط آتشفشانی کیبو، ماونزی وشیرا بلند ترین کوه افریقا است این کوه با ارتفاع 5885 متر از دامنه و5895 متر از سطح دریا آتشفشانی نیمه خاموش در کشور تانزانیا و در مرز این کشور باکنیا قرار دارد این کوه جزو بلند ترین قلل هفت قاره بشمار می رود.

به نقل از سایت heymondo.com درباره قله کلیمانجارو :

Mount Kilimanjaro is a dormant volcano located in Tanzania. It is the highest mountain in Africa, the highest single free-standing mountain above sea level in the world: 19,341 ft., and the highest volcano in Africa and the Eastern Hemisphere. It has three volcanic cones: Kibo, Mawenzi, and Shira. Kilimanjaro is the fourth most topographically prominent peak on Earth. It is part of Kilimanjaro National Park and is a major hiking and climbing destination. It has been the subject of many scientific studies, due to its shrinking glaciers and ice fields expected to disappear between 2025 and 2035.

کوه کلیمانجارو یک آتشفشان خاموش در کشور تانزانیا است. این کوه، بلندترین کوه قاره آفریقا و بلندترین کوه مستقل (غیر زنجیره‌ای) بالاتر از سطح دریا در جهان با ارتفاع ۱۹٬۳۴۱ فوت (۵٬۸۹۵ متر) محسوب می‌شود. همچنین، کلیمانجارو بلندترین آتشفشان در آفریقا و نیم‌کره شرقی نیز به شمار می‌رود. کلیمانجارو دارای سه مخروط آتشفشانی است: کیبو (Kibo)، ماونزی (Mawenzi) و شیرا (Shira). این کوه از نظر برجستگی توپوگرافی، چهارمین قله برجسته در سطح زمین است. کلیمانجارو بخشی از پارک ملی کلیمانجارو بوده و یکی از مقاصد محبوب برای پیاده‌روی و صعود است. به دلیل کوچک شدن یخچال‌ها و صفحات یخی آن، که پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۵ کاملاً ناپدید شوند، این کوه موضوع بسیاری از مطالعات علمی قرار گرفته است

کوه البروس

کوه البروس با ارتفاع 5642 متر و برجستگی 4,741 متر جزو بلند ترین قله در قاره اروپا و روسیه می باشد که در رشته کوه قفقاز در قفقاز بزرگ قرار گرفته است.

قله اوریزابا

قله اوریزابا یک آتشفشان چینه ای است که بلند ترین کوه در کشور مکزیک به ارتفاع 5636 متر و سومین قله بلند آمریکای شمالی به برجستگی 4,922 متر است این قله از نظر ارتفاع نسبی پس از کلمیانجارو در رده دوم قرار دارد

آتشفشان آتنا در ایتالیا

آتشفشان آتنا یکی دیگر از مخرب ترین آتشفشان های جهان است این آتشفشان بلند و فعال در منطقه ی اروپا قرار دارد و یک تهدید جدی برای ساکنین روستا ها و شهرهای جزیره سیسیل به حساب می آید. آتشفشان آتنا یکی از قوی ترین و بزرگ ترین آتشفشان های جهان است که فوران آن در سال 1992باعث ایجاد دو رود از مواد مذاب شد و باعث گردید تا جمعیت 8000 نفری این شهر با خطر جدی مواجه شوند

کوه مایون در فیلیپین

مایون یکی از فعال ترین کوه های آتشفشانی جهان است که در جزیره فیلیپین قرار دارد. در 7 می2013 هفت کوهنورد که 4 نفر آنها خارجی بودند هنگام صعود به دلیل فوران این کوه کشته شدند.

کوه کامرون

کوه کامرون در کشور افریقایی و نزدیک به خلیج گینه واقع شده است این کوه در منطقه کوهستانی قرار دارد و نام های دیگر آن فاکو یا مونگو می باشد. کوه کامرون در حال حاضر جزو فعال ترین آتشفشان های فعال جهان است.

نزدیک به 200 سال گذشته و تاکنون 20 بار فعال شده است. اطراف این کوه دریاچه ای به نام نیوس قرار دارد که با تولید گاز دی اکسید کربن نیز سبب مرگ 1746 تن از ساکنین آن شده است.

سخن پایانی

ایران دارای چندین کوه آتشفشانی مهم مانند دماوند، سبلان، سهند، تفتان و بزمان است که در میان آن‌ها، دماوند فعال‌ترین محسوب می‌شود. در سطح جهان نیز آتشفشان‌های مشهوری مانند اوخوس دل سالادو، کلیمانجارو، البروس، اوریزابا، آتنا، مایون و کامرون وجود دارند. فوران آتشفشان‌ها می‌تواند به دو صورت آرام یا انفجاری رخ دهد که این موضوع به ترکیب مواد مذاب، میزان گازهای موجود و فشار داخلی آن‌ها بستگی دارد. درک این پدیده‌ها می‌تواند به پیشگیری از خطرات و استفاده بهینه از ظرفیت‌های زمین‌شناسی کمک کند. در پایان از شما عوت می کنیم تا  راهنمای خرید کوله پشتی کوهنوردی و راهنمای خرید کاپشن کوهنوردی  را نیز مطالعه نمایید. 

سوالات متداول 

1- چرا برخی آتشفشان‌ها فوران انفجاری دارند و برخی دیگر فوران آرام؟

نوع فوران بستگی به ترکیب مواد مذاب، میزان گازهای موجود و فشار داخل آتشفشان دارد. در آتشفشان‌های با مواد مذاب چسبناک، فشار گازها بیشتر می‌شود که منجر به فوران‌های انفجاری می‌شود. در آتشفشان‌های با مواد مذاب روان‌تر، فوران به آرامی صورت می‌گیرد.

2- چرا کوه دماوند به عنوان “ببر خفته” شناخته می‌شود؟

دماوند به دلیل ویژگی‌های خاص خود و خطرات بالقوه‌ای که از فوران آن به وجود می‌آید، به “ببر خفته” معروف است. این به این معناست که اگرچه دماوند در حال حاضر فعال نیست، اما احتمال فوران آن در آینده وجود دارد.

3- چه عواملی باعث فعال شدن آتشفشان‌ها می‌شود؟

فوران آتشفشان‌ها معمولاً به دلیل افزایش فشار در درون زمین رخ می‌دهد. این فشار می‌تواند ناشی از حرکت صفحات تکتونیکی یا تجمع مواد مذاب در زیر سطح زمین باشد. وقتی این فشار از حد تحمل پوسته زمین بیشتر می‌شود، آتشفشان‌ها فعال می‌شوند.