علائم مارگزیدگی چیست و چگونه درمان می‌شود؟ نکاتی که باید بدانید!
مارگزیدگی یکی از حوادث خطرناک طبیعت است که در صورت سمی بودن مار میتواند عوارض جدی مانند فلج و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. مارها ممکن است با یا بدون تزریق زهر گاز بگیرند، اما در هر صورت، مراجعه سریع به پزشک ضروری است. علائم مارگزیدگی شامل درد شدید، تورم، تهوع، مشکلات تنفسی و اختلالات عصبی است. شدت عوارض به نوع مار، مقدار زهر، محل گزش و شرایط فرد بستگی دارد. برای درمان سریع مار گزیدگی دریافت پادزهر بهترین راه است.
مارگزیدگی چیست؟
هنگام کوهنوردی در طبیعت، یکی از خطراتی که ممکن است شما را تهدید کند، مارگزیدگی است. مارگزیدگی، زمانی اتفاق میفتد که یک مار سمی یا غیرسمی، با دندان‌های نیش خود پوست انسان یا حیوان را سوراخ کند و زهر خود را تزریق کند. زهر مار حاوی ترکیبات پیچیده‌ای است که باعث درد شدید، تورم، آسیب به بافت‌ها، اختلالات عصبی و حتی مرگ می‌شود.
برای کاهش این خطر، استفاده از لباس کوهنوردی مناسب، شامل شلوار بلند و مقاوم، ضروری است. همچنین، کفش کوهنوردی استاندارد با ساق بلند میتواند از پاهای شما در برابر نیش مارها محافظت کند. علاوه بر این، داشتن باتوم کوهنوردی نه‌تنها به حفظ تعادل شما در مسیرهای ناهموار کمک می‌کند، بلکه میتواند برای کنار زدن بوته‌ها و بررسی مسیر پیش رو، مفید باشد و احتمال برخورد با مارها را کاهش دهد. به یاد داشته باشید که همراه داشتن کیت بقا در کوهنوردی اهمیت بالایی دارد.
انواع مارگزیدگی
- مارگزیدگی سمی: ناشی از گزش مارهای سمی است و میتواند عوارض جدی و حتی مرگ‌آوری داشته باشد
- مارگزیدگی غیرسمی: ناشی از گزش مارهای غیرسمی است و معمولا عوارض جدی ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است باعث درد، تورم و عفونت شود
به نقل از سایت my.clevelandclinic.org درباره نیش مار:
Yes, snake bites are dangerous. Some types of snake bites are more serious than others:
- Dry bites: These occur when a snake doesn’t release any venom with its bite. As you’d expect, these are mostly seen with nonvenomous snakes.
- Venomous bites: These are dangerous and often life-threatening. They occur when a snake injects venom into your body during a bite.
بله، مارگزیدگی خطرناک است. برخی از انواع مارگزیدگی نسبت به سایرین جدی‌تر هستند:
- گزش خشک: این نوع زمانی رخ می‌دهد که مار هیچ زهری با گزش خود وارد نمی‌کند. همان‌طور که انتظار می‌رود، این نوع گزش بیشتر در مارهای غیرسمی مشاهده می‌شود.
- گزش سمی: این نوع خطرناک و اغلب تهدیدکننده زندگی است. گزش سمی زمانی رخ می‌دهد که مار هنگام گزش، زهر را وارد بدن شما کند.
علائم مار گزیدگی
علائم مارگزیدگی، بسته به نوع مار، مقدار زهری که تزریق شده و حساسیت فرد متفاوت است؛ اما به‌طور کلی، برخی از شایع‌ترین علائم مارگزیدگی عبارت‌اند از:
- درد شدید
- تورم
- کبودی
- حساسیت به لمس
- تعریق
- تهوع و استفراغ
- سرگیجه و ضعف
- تاری دید
- مشکلات تنفسی
- اختلالات عصبی
علائم مارگزیدگی سمی و غیرسمی
- مارگزیدگی سمی: معمولا علائم مارگزیدگی در این نوع شدیدتر است و ممکن است به‌سرعت گسترش یابد. علائمی، مانند بی‌حسی، مورمور شدن، مشکل در بلع و تنفس، تغییر رنگ پوست و ضربان قلب نامنظم از جمله علائم جدی مارگزیدگی سمی محسوب می‌شوند
- مارگزیدگی غیرسمی: معمولا علائم مارگزیدگی خفیف‌تری دارد و بیشتر به درد و تورم محدود می‌شود
توجه کنید که برخی از مارها ممکن است بدون تزریق زهر گاز بگیرند. حتی در این موارد نیز ممکن است محل گزش عفونت کند و نیاز به درمان داشته باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم مارگزیدگی، حتی اگر خفیف باشد، باید هرچه سریعتر به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید.
عوارض مارگزیدگی
| دسته‌بندی | عوارض مارگزیدگی |
|---|---|
| عوارض موضعی | درد شدید، تورم، کبودی، حساسیت به لمس، تاول و زخم، نکروز بافت |
| عوارض سیستمیک | اختلالات انعقادی خون و خونریزی داخلی، مشکلات تنفسی، اختلالات قلبی و ضربان قلب نامنظم یا کاهش فشار خون، نارسایی کلیه، فلج عضلات، شوک |
| عوارض دیررس | عفونت، آسیب عصبی دائمی |
عوارض بعد از مارگزیدگی، بسته به نوع مار، مقدار زهری که تزریق شده، محل گزش و حساسیت فرد متفاوت است؛ اما به‌طور کلی، عوارض مارگزیدگی ممکن است بسیار جدی و حتی کشنده باشد.
عوارض موضعی مارگزیدگی
- درد شدید
- تورم
- کبودی
- حساسیت به لمس
- تاول و زخم
- نکروز بافت
عوارض سیستمیک مارگزیدگی
- اختلالات انعقادی خون و خونریزی داخلی
- مشکلات تنفسی
- اختلالات قلبی و ضربان قلب نامنظم یا کاهش فشار خون
- نارسایی کلیه
- فلج عضلات
- شوک
عوارض دیررس مارگزیدگی
- عفونت
- آسیب عصبی دائمی
عوامل موثر بر روی شدت عوارض مارگزیدگی شامل موارد زیر می‌شود:
- نوع مار: سم مارهای مختلف، اثرات متفاوتی بر روی بدن دارد
- مقدار زهر تزریقی: هرچه مقدار زهر تزریقی بیشتر باشد، عوارض شدیدتر خواهد بود
- محل گزش: گزش در نواحی سر و گردن خطرناک‌تر از گزش در اندام‌هاست
- سن و وزن فرد: کودکان و سالمندان نسبت به بزرگسالان به سم مار حساس‌تر هستند
- وضعیت سلامتی فرد: افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، نسبت به افراد سالم به عوارض مارگزیدگی حساس‌تر هستند
توجه کنید که این اطلاعات صرفا جهت اطلاع رسانی است و جایگزین توصیه‌های پزشکی نیست. بنابراین در صورت بروز هرگونه علائم مارگزیدگی، حتما هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.
درمان سریع مار گزیدگی
مارگزیدگی یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و نیازمند اقدامات سریع و دقیق است. هرگونه تاخیر در درمان، عوارض جدی و حتی مرگ‌آوری را به همراه دارد.
اقدامات اولیه مارگزیدگی شامل موارد زیر است:
- آرامش خود را حفظ کنید: هیجان و استرس باعث افزایش سرعت گردش خون و پخش‌شدن سم در بدن می‌شود
- محل گزش را ثابت نگاه دارید: حرکت‌دادن اندام گزیده‌شده باعث می‌شود که سم سریعتر در بدن پخش شود
- محل گزش را بشویید: محل گزش را با آب و صابون بشویید
- از بانداژ استفاده نکنید: از بانداژ تنگ استفاده نکنید، زیرا باعث تجمع سم در محل گزش می‌شود
- فرد مصدوم را به مکانی امن منتقل کنید: مصدوم را به مکانی امن و مسطح منتقل کنید و او را آرام نگاه دارید
در صورت مشاهده علائم مارگزیدگی، هرچه سریعتر با اورژانس تماس بگیرید و اطلاعات دقیق، از جمله نوع مار (در صورت امکان)، محل گزش، زمان گزش و علائم فرد مصدوم را به اپراتور اطلاع دهید.
مراقبت‌های پزشکی زیر برای فرد مارگزیده در اولویت است:
- تزریق پادزهر: پزشک در صورت لزوم، پادزهر مار را تزریق می‌کند. پادزهر خاص هر نوع مار متفاوت است
- درمان علائم مارگزیدگی: بسته به علائم مارگزیدگی، پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل درد، تورم، تهوع، استفراغ و سایر علائم تجویز کند
- نظارت بر وضعیت بیمار: بیمار باید تحت نظر پزشک قرار بگیرد و علائم حیاتی او به‌طور مرتب کنترل شود
- درمان عوارض: در صورت بروز عوارضی، مانند عفونت، نارسایی کلیه یا مشکلات تنفسی، درمان‌های لازم انجام می‌شود
هنگام مارگزیدگی، موارد مهم زیر را حتما به خاطر بسپارید:
- هرگز سعی نکنید مار را بکشید؛ زیرا این کار خطرناک است، به تعادل محیط‌زیست آسیب می‌رساند و باعث پخش‌شدن سم در محیط می‌شود
- از روش‌های درمان خانگی مار گزیدگی استفاده نکنید؛ زیرا روش‌هایی، مانند بادکش، حجامت و غیره، هیچ تاثیری در درمان مارگزیدگی ندارند و باعث آسیب بیشتر می‌شوند
- به هیچ وجه از الکل یا نیکوتین استفاده نکنید؛ زیرا این مواد بر روی عملکرد قلب و گردش خون تاثیر می‌گذارند و ممکن است وضعیت بیمار را بدتر کنند
توجه کنید که اطلاعات ارائه شده در این متن صرفا جهت اطلاع رسانی است و جایگزین توصیه‌های پزشکی نمی‌شود. بنابراین در صورت بروز هرگونه علائم مارگزیدگی، حتما به پزشک مراجعه کنید.
چه غذایی برای مارگزیدگی خوب است؟
آب و مایعات مانند آب میوه‌های طبیعی و آب نارگیل به دفع سموم از بدن کمک می‌کنند. همچنین سوپ‌های سبک مانند سوپ مرغ یا سبزیجات برای حفظ انرژی و آبرسانی مفیدند. از دیگر غذاهای مناسب برای مار گزیدگی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گوشت‌های کم‌چرب (مانند مرغ و ماهی) و تخم‌مرغ
- میوه‌ها و سبزیجات تازه مثل پرتقال، کیوی و فلفل دلمه‌ای
- گردو، بادام، زغال‌اخته و چای سبز
- سیر و زنجبیل
- عسل طبیعی
خطرناک ترین مارهای سمی در ایران
ایران، کشوری با تنوع زیستی بالاست که انواع مختلفی از مارها در آنها زندگی می‌کنند. برخی از این مارها سمی هستند و برای انسان خطر دارند.
چه عواملی باعث خطرناک‌بودن مارها می‌شوند؟
- نوع سم: سم مارها انواع مختلفی دارد و هرکدام اثرات متفاوتی بر روی بدن انسان می‌گذارند
- مقدار سم تزریقی: مقدار سمی که مار در هر نیش تزریق می‌کند، عامل مهمی در تعیین شدت عوارض مارگزیدگی است
- محل گزش: گزش در نواحی سر و گردن خطرناک‌تر از گزش در اندام‌هاست
- حساسیت فرد: حساسیت افراد به سم مار متفاوت است
خطرناک‌ترین مارهای سمی ایران عبارت‌اند از:
- افعی جعفری (Indian Cobra) : این مار یکی از کشنده‌ترین مارهای ایران است و در مناطق مختلف کشور، به‌ویژه مناطق گرم و خشک، پیدا می‌شود. سم این مار عمدتا عصبی است و میتواند باعث فلج عضلات تنفسی و مرگ شود
- افعی زنجانی: این مار در مناطق کوهستانی و سردسیر ایران زندگی می‌کند. سم این مار، هموتوکسین است و باعث تخریب بافت‌ها می‌شود
- مار شتری: این مار در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران یافت می‌شود. سم مار شتری، هموتوکسین است و میتواند باعث درد شدید، تورم و تاول شود
- افعی شاخدار: این مار در مناطق جنوبی و جنوب‌شرقی ایران زندگی می‌کند. سم مار افعی شاخدار، هموتوکسین است و میتواند باعث خونریزی داخلی و آسیب به اندام‌ها شود
- مار کبری ایرانی: این مار در مناطق جنوبی ایران و بلوچستان پیدا می‌شود. سم مار کبری ایرانی، عصبی است و میتواند باعث فلج عضلات تنفسی و مرگ شود
آیا مقابله با سم مارهای مختلف، متفاوت است؟
مقابله با سم مارهای مختلف تا حد زیادی به نوع سم مار بستگی دارد. سم مارها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- سم هموتوکسین (خون‌ساز): این نوع سم به گلبول‌های قرمز خون آسیب می‌رساند و باعث خونریزی داخلی، تورم و تخریب بافت می‌شود. مارهای افعی، مانند افعی جعفری و افعی زنجانی معمولا دارای سم هموتوکسین هستند
- سم نوروتوکسین (عصبی): این نوع سم به سیستم عصبی آسیب می‌رساند و باعث فلج عضلات، مشکلات تنفسی و حتی مرگ می‌شود. مارهای کبری، مانند مار کبری ایرانی معمولا سم نوروتوکسین دارند
تفاوت در مقابله با سم مارهای مختلف
- پادزهر: پادزهرهای مختلفی برای انواع مختلف سم مار تولید می‌شود. پادزهر هر نوع مار، برای سم نوع خاصی از مار موثر است و استفاده از پادزهر اشتباه، عوارض جانبی جدی دارد
- علائم و نشانه‌ها: علائم مارگزیدگی، بسته به نوع سم متفاوت است؛ به‌عنوان مثال، مارگزیدگی توسط مارهای دارای سم هموتوکسین معمولا با درد شدید، تورم و کبودی همراه است، در حالی که مارگزیدگی توسط مارهای دارای سم نوروتوکسین با فلج عضلات، مشکل در تنفس و تاری دید همراه خواهد بود
- درمان‌های حمایتی: علاوه بر پادزهر، درمان‌های حمایتی، مانند کنترل فشار خون، کمک به تنفس و جلوگیری از عفونت نیز در درمان مارگزیدگی اهمیت دارد
به نقل از سایت hopkinsmedicine.org درباره علائم مارگزیدگی سمی:
Diagnosis is made by clearly identifying the snake. The severity of the venom injection into the person’s body is also graded. Venomous snakebites can cause 2 types of poisoning:
- Localized poisoning. This affects only the area where the bite occurred.
- Systemic poisoning. This affects the entire body.
All snakebites should be considered venomous until proved otherwise. This is done by a clear identification of the snake or by a period of clinical observation.
تشخیص گزش مار معمولاً با شناسایی دقیق نوع مار انجام می‌شود. همچنین شدت تزریق زهر به بدن فرد نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. گزش مارهای سمی میتواند منجر به دو نوع مسمومیت شود:
مسمومیت موضعی: فقط ناحیه‌ای را درگیر می‌کند که گزش در آن رخ داده است.
مسمومیت سیستمیک: کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تمام گزش‌های مار باید تا زمان اثبات بی‌خطر بودن، سمی در نظر گرفته شوند. این موضوع یا از طریق شناسایی قطعی مار مشخص می‌شود، یا با دوره‌ای از مشاهده بالینی بیمار در مرکز درمانی.
پیشگیری از مارگزیدگی
مارگزیدگی یکی از حوادثی است که بیشتر در مناطق روستایی، کوهستانی و حتی در برخی مناطق شهری رخ می‌دهد. خوشبختانه با رعایت برخی نکات ساده میتوان از این حادثه تلخ پیشگیری کرد.
نکات مهم برای پیشگیری از مارگزیدگی عبارت‌اند از:
- آگاهی از زیستگاه مارها: مارها معمولا در مکان‌های گرم، مرطوب و با پوشش گیاهی انبوه، مانند بوته‌ها، علفزارها، سنگ‌ها و زیر تخته سنگ‌ها زندگی می‌کنند. از ورود به این مناطق بدون تجهیزات مناسب خودداری کنید
- پوشش مناسب: هنگام رفتن به مناطق مارخیز از لباس‌های آستین‌بلند، شلوار بلند و کفش‌های ساق‌بلند استفاده کنید. این لباس‌ها از پوست شما در برابر نیش مار محافظت می‌کنند
- تکان‌دادن بوته‌ها: قبل از ورود به بوته‌ها و علفزارها، آنها را به‌آرامی تکان دهید تا مارهای احتمالی از آنجا خارج شوند
- استفاده از چوب: هنگام پیاده‌روی در مناطق مارخیز از یک چوب محکم برای کنار زدن بوته‌ها و علفزارها استفاده کنید
- احتیاط در شب: مارها در شب، فعال‌تر هستند. بنابراین از پیاده‌روی در مناطق ناشناخته در شب خودداری کنید
- بررسی مکان‌های استراحت: قبل از استراحت در طبیعت، مکان مورد نظر را به‌دقت بررسی کنید تا از نبود مار مطمئن شوید
- استفاده از چراغ‌قوه: هنگام پیاده‌روی در شب از چراغ‌قوه استفاده کنید تا مارها را زودتر ببینید
- آموزش به کودکان: به کودکان آموزش دهید که در طبیعت به مارها نزدیک نشوند و در صورت مشاهده مار، به بزرگ‌ترها اطلاع دهند
- استفاده از چکمه‌های محافظ: در مناطق مارخیز، استفاده از چکمه‌های محافظ با کفه‌های ضخیم توصیه می‌شود
- دست‌نزدن به مارهای مرده: حتی مارهای مرده ممکن است سمی باشند و به شما آسیب برسانند
اگر مار دیدیم، چه کنیم؟
- آرام بمانید: هیجان و حرکات سریع باعث می‌شود که مار احساس خطر کند و احتمال حمله آن افزایش یابد
- از مار فاصله بگیرید: به‌آرامی و بدون ایجاد سروصدا از مار فاصله بگیرید
- به دیگران هشدار دهید: اگر در گروه هستید، به سایر افراد هشدار دهید تا از آن منطقه دور شوند
- به مار حمله نکنید: به‌هیچ‌وجه سعی نکنید مار را بکشید یا به آن آسیب برسانید
در صورت گزش توسط مار، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
خرید کیت کمک‌های اولیه از فروشگاه اورامان شاپ
آمادگی برای هر شرایطی، نشان از هوشمندی و مسئولیت‌پذیری دارد. در سفرهای طبیعت‌گردی و مناطق روستایی، داشتن یک کیت کمک‌های اولیه مجهز، میتواند نجات‌بخش باشد. فروشگاه اورامان شاپ، با درک اهمیت این موضوع، طیف گسترده‌ای از کیت‌های کمک‌های اولیه را با کیفیت بالا و قیمت مناسب ارائه می‌دهد.
این کیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تمامی تجهیزات ضروری برای مقابله با حوادثی، مانند مارگزیدگی را در خود جای داده‌اند. با خرید کیت کمک‌های اولیه از فروشگاه اورامان شاپ، می‌توانید با خیالی آسوده به دل طبیعت بزنید و از سفر خود لذت ببرید. در پایان از شما دعوت می کنیم تا مقاله وسایل مورد نیاز کویر را نیز مطالعه نمایید.
سوالات متداول
1. علائم مارگزیدگی چیست و چگونه میتوان آنها را شناسایی کرد؟
مارگزیدگی میتواند با علائمی، مانند درد شدید، تورم، کبودی، تهوع، استفراغ، سرگیجه، مشکلات تنفسی و اختلالات عصبی همراه باشد. علائم مارهای سمی معمولاً شدیدتر و سریعتر گسترش مییابند و ممکن است شامل فلج عضلات، تغییر رنگ پوست و ضربان قلب نامنظم باشد. در صورت مشاهده این علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
2. در صورت مارگزیدگی چه اقداماتی باید انجام داد؟
اگر توسط مار گزیده شدید، آرامش خود را حفظ کنید و محل گزش را ثابت نگه دارید تا سم کمتر پخش شود. محل گزش را با آب و صابون بشویید و فوراً با اورژانس تماس بگیرید. از بانداژ تنگ، مکیدن محل گزش یا روش‌های درمانی خانگی خودداری کنید. مهم‌ترین اقدام مراجعه سریع به مرکز درمانی برای دریافت پادزهر و مراقبت‌های پزشکی است.
مطلب بسیار آموزنده‌ای بود. من همیشه نگران مارگزیدگی در طبیعت‌گردی‌هایم بودم، اما نمی‌دانستم که چطور باید با این موقعیت برخورد کنم. نکات ارائه‌شده مثل ثابت نگه‌داشتن محل گزش و تماس فوری با اورژانس، واقعاً کاربردی هستند. اگر امکانش هست، در مورد کیت‌های کمک‌های اولیه مناسب برای مارگزیدگی هم توضیحات بیشتری ارائه دهید.
ممنون از مقاله کامل و دقیق شما. اطلاعاتی مثل تفاوت سم نوروتوکسین و هموتوکسین برای من بسیار جالب بود. آیا امکان دارد در مورد نحوه تشخیص مارهای سمی و غیرسمی هم مطلبی منتشر کنید؟ فکر می‌کنم آشنایی با این موضوع برای طبیعت‌گردان بسیار مهم باشد.
مقاله فوق‌العاده‌ای بود! توضیحاتی مثل خطرناک‌ترین مارهای ایران و نکات پیشگیری از مارگزیدگی واقعاً به درد ما طبیعت‌گردها می‌خورد. به نظر شما استفاده از چکمه‌های محافظ برای همه مسیرها ضروری است یا فقط در مناطق مارخیز؟ همچنین، آیا کیت‌های کمک‌های اولیه مخصوص مارگزیدگی در فروشگاه شما موجود هستند؟